U siebie, a jednak obcy – polscy i niemieccy wygnańcy między pożegnaniem a nowym życiem.

 Przyłączenie do Polski niemieckich terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej w 1945 roku wiązało się z trudnym procesem niemal całkowitej wymiany ludności i objęcia w posiadanie regionu, w którym wojna dokonała ogromnych zniszczeń. Ówczesne określenie „Dziki Zachód” odnosiło się do panującego chaosu i obowiązującego w Nadodrzu „prawa silniejszego“, ale także kojarzone było z nowym rodzajem wolności i możliwością rozpoczęcia wszystkiego od początku. Przybycie na te tereny najpierw polskich robotników przymusowych, a następnie osadników, będacych często wygnańcami z innych części Polski, doprowadziło do chwilowego zetknięcia się ze sobą Polaków, Niemców i radzieckich żołnierzy. Wspólne życie na tej dotkniętej wojną przestrzeni nie było proste. Na podstawie analizy polskich, niemieckich, a także sowieckich wspomnień autorka odtwarza początki kształtowania się nowego społeczeństwa, naznaczone represyjnym systemem politycznym, wewnętrznymi konfliktami i ludzkimi dramatami, wskazując równocześnie na zapał i pełen poświęcenia trud odbudowy, zagospodarowywania i oswajania tej ziemii. Dystansując się od dominujących do niedawna narracji o wypędzonych w Niemczech i pionierach „Ziem Odzyskanych” w Polsce, Beata Halicka opowiada historię upadku dawnego i powstania nowego krajobrazu kulturowego na pograniczu – w sposób barwny i obrazowy, z różnych punktów widzenia.

Książka Beaty Halickiej trafia w sedno polsko-niemieckiego dialogu historycznego. (...) Wyróżnia ją nie tylko przekonywująca struktura, ale przede wszystkim dynamiczna, a nawet trzymająca w napięciu narracja – cecha, którą nieczęsto znaleźć można w pracach naukowych.

Prof. Robert Traba

Dzięki tej pracy będziemy mogli lepiej zrozumieć, co wydarzyło się na Środkowym Nadodrzu pod koniec drugiej wojny światowej i na krótko po jej zakończeniu, a także czym była wojna dla ludności Europy Środkowo-Wschodniej – zarówno dla pojedynczych osób, rodzin, jak również całych narodów.

Prof. Jan M. Piskorski

Podziękowanie
1.  Wprowadzenie
1.1.   Stan badań
1.2.  Podstawowe pojęcia
1.3.   Źródła i metody
2.  Nadodrze i „Polski Dziki Zachód”
3.  „Najtrudniejszy język świata” – literackie wprowadzenie do tematu
4.  Dekonstrukcja Nadodrza
4.1.  „Nie mieliśmy pojęcia o tym wszystkim, co się działo na Wschodzie...”
4.2.  „Naród panów” i polscy robotnicy przymusowi w Nadodrzu
4.3.  Ucieczka Niemców widziana oczami polskich robotników przymusowych
4.4.   „Kiedy weszli ruscy...”
5.  Przyłączenie z przeszkodami
5.1.  Droga Nadodrza do nowego państwa polskiego
5.2.  Radzieckie komendantury i pierwsi polscy osadnicy
5.3.   „Traktować Niemców tak, jak oni traktowali nas”
6.  Poland on the move – wędrówka ludów
6.1.  Tak zwana repatriacja Polaków ze Wschodu – w bydlęcych wagonach na łono ojczyzny?
6.2.  Przesiedlenia wewnątrzpaństwowe – w poszukiwaniu lepszych warunków życia
6.3.  Z pracy przymusowej na „Ziemie Odzyskane”
7.  Przyjazd nad Odrę
7.1.  W obcym, wyludnionym świecie
7.2.   Byle dach nad głową na początek czy polowanie na najpiękniejszy dom?
7.3.  Okres przejściowy – Niemcy i Polacy mieszkają razem
8.   Próba typologii nowych osadników
8.1.  Siedzenie na walizkach i zmęczone życiem ofiary wojny
8.2.  „Szabrownicy” – powojenni wędrowni ludzie interesu?
8.3.  Zapaleni pionierzy „Ziem Odzyskanych”
9.   Oswajanie przestrzeni
9.1.  Sprzątanie po wojnie
9.2.  Nowe szkoły, instytucje, stowarzyszenia – społeczeństwo się organizuje
9.3.  Życie religijne i oswajanie niemieckich kościołów
9.4.  Początki rolnictwa oraz skutki niepełnej reformy rolnej
9.5.  Pionierski duch drobnych przedsiębiorców oraz niegospodarność państwa
9.6.  Niemiecka siła robocza i wysiedlenie Niemców
9.7.  Nowy układ sił i referendum z 1946 roku – za czym tak naprawdę głosowano?
10.  Nowe społeczeństwo – mieszanka kulturowa i etniczna
10.1. Poznaniacy, Polacy z centrum kraju i z Kresów, autochtoni, Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Romowie, Grecy, repatrianci z Europy Zachodniej i Południowej oraz późni wysiedleńcy z ZSRR
10.2. Utrata różnorodności kulturowej a idea państwa jednolitego narodowo
10.3. Budowanie nowego społeczeństwa – próba podsumowania
11. O micie „Polskiego Dzikiego Zachodu” dekadę później

Wykaz źródeł i literatury
Źródła ilustracji
Indeks osób
Indeks miejscowości

Literatura ludowa 2016; 4-5, 89-90

[język publikacji: PL| dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: PL| access: unlimited, complete text attached]

Jahrbücher für Geschichte Osteuropas / jgo.e-reviews, JGO 66 (2018), 4

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Neue Politische Literatur, 58 (2013), 2

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Folk Art and Ethnology 2/2018 (372)

[język publikacji: UK | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: UK | access: unlimited, complete text attached]

Więź 2 (664) 2016

[język publikacji: PL | dostępność: ograniczona, skan załączono]
[language: PL | access: limited, article scan attached]

ArtPapier, Idee, 15 lutego 4 (292) / 2016

[język publikacji: PL | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: PL | access: unlimited, complete text attached]

Kurier Szczeciński 20 października 2015, nr 204 (19 681)

[język publikacji: PL | dostępność: ograniczona, skan załączono]
[language: PL | access: limited, article scan attached]

Tygodnik Krąg 13-10-2015 nr 42/1225

[język publikacji: PL | dostępność: ograniczona, skan załączono]
[language: PL | access: limited, article scan attached]

HERITO, dziedzictwo, kultura, współczesność 24 (2016)

[język publikacji: PL | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: PL | access: unlimited, complete text attached]

Kultura i Społeczeństwo, vol. 60, nr 1, 2016 MIĘDZY KULTURAMI: SZKICE I NOTATKI

[język publikacji: PL | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: PL | access: unlimited, complete text attached]

Pol-Int, Beitrag vom:23.06.2014

[język publikacji: PL | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: PL | access: unlimited, complete text attached]

LITERATUROZNAWSTWO, nr 8–9/2014–2015, ISSN 1897-340X

[język publikacji: PL | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: PL | access: unlimited, complete text attached]

Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity, 43:2, 361-363

[język publikacji: EN | dostępność: ograniczona, okładka i link do pełnego tekstu załączono]
[language: EN | access: limited, cover and hiperlink to complete text attached]

The Polish Review, vol. 61, no. 4, 2016, pp. 110–112. JSTOR

[język publikacji: EN | dostępność: ograniczona, okładka i link do pełnego tekstu załączono]
[language: EN | access: limited, cover and hiperlink to complete text attached]

Adalbertus forum, Zeitschrift für ostmitteleuropäische Begegnung, Nr. 48 Dezember 2013 20. Jahrgang ISSN 1862-1627

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Der Ackermann Juli-September 2014 / Heft 3 B20027F

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

West-Ost-Journal 4/2014, ISSN 0947-5273

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Informationsmittel (IFB) digitales Rezensionsorgan für Bibliothek und Wissenschaft 1/2014

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Neues Archiv für sächsische Geschichte 86 (2015), Rezensionen

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Polen und wir 3/2016

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Mitteilungsblatt 01/2014 ISSN 1233-2151, miesięcznik wydawany przez Związek Stowarzyszeń Niemieckich Warmii i Mazur

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

KZG/CCH Journal, 27. Jg., 394–405, ISSN (Printausgabe): 0932-9951, ISSN (online): 2196-808X

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Markische Online Zeitung MOZ.DE 08-06-2013

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Preußische Allgemeine Zeitung ,Ausgabe 43/14 vom 25.10.2014. S. 1 P

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

TAZ.ARCHIV, taz.am Wochenende vom 10. 8. 2013 Politisches Buch S. 27

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Zeitschrift für Geschichtswissenschaft 62 (2014), 6. in: H-Soz-Kult, 21.06.2014

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

H-Soz-Kult, 09.05.2014, Kommunikation und Fachinformation für die Geschichtswissenschaften

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]

Amazon.de, onlineshop opinion

[język publikacji: DE | dostępność: nieograniczona, cały tekst załączono]
[language: DE | access: unlimited, complete text attached]